Kleuren zeggen meer

Het blijkt dat de intensiteit van het kleurgebruik het grootste is bij jongere kinderen. Tot ongeveer het zevende levensjaar is kleur als lustuiting heel erg belangrijk. De meeste kinderen hebben een voorliefde voor bepaalde kleuren. Ze gebruiken dan nog geen kleuren die met de werkelijkheid overeen komen. Denk maar eens aan kindertekeningen met blauwe bomen of rode mensen. Het kind kiest een bepaalde kleur vaker. Hij heeft een voorkeur voor deze kleur. Dit geldt natuurlijk alleen als het kind uit meerdere kleuren kan kiezen (1).

Dit expressieve kleurgebruik neemt af naarmate het impulsieve gedrag van het kind verandert in een volgzame gedragswijze. Wat opvalt, is dat redelijke en beheerste kinderen meer aandacht besteden aan de lijnen en vormen terwijl emotionele kinderen meer gebruik maken van kleurexpressiviteit. Wat ook opvallend is, is dat meisjes vaak meer kleuren gebruiken dan jongens. Dit wordt geweten aan een meer gevoelsmatige instelling bij meisjes (2).

Naarmate het intellect groeit, komen de kleuren steeds meer in overeenstemming met de werkelijkheid. Dit geldt met name voor kleuren die kenmerkend zijn voor het getekende onderwerp. Kinderen tekenen bijvoorbeeld het gras groen en de mantel van Sinterklaas rood. Als de kleur echter niet een specifiek kenmerk van het onderwerp is, kiest het kind zelf een kleur uit. Stel een willekeurig persoon heeft een groene trui aan dan kan het kind toch een rode trui tekenen, omdat hij dit mooier vindt. Het kind zal echter geen groene Sinterklaasmantel tekenen, omdat de kleur rood hier verwijst naar het onderwerp, Sinterklaas (3).

De kleuren komen in deze fase steeds meer overeen met de werkelijkheid, maar de kleuren worden nog wel vlak getekend. De kinderen maken nog geen gebruik van schaduw of vervaging van kleuren. Er is nog geen perspectief in de tekening. De kleuren worden gebruikt om de schoonheid van de tekening te verhogen, duidelijk te maken wat voor voorwerp het is of een onbewuste expressie te tonen (4).

We hebben nu de ontwikkeling van het kleurgebruik besproken. In de beginfase van het tekenen, worden kleuren vooral gebruikt als lustuiting. Daarna komen de kleuren steeds meer overeen met de werkelijkheid. Ze kunnen duidelijk maken wat voor voorwerp het kind getekend heeft of om de tekening mooier te maken. Is er informatie over de betekenis van bepaalde kleuren? Kunnen de kleuren zelf iets zeggen over de gevoelstoestand van een kind?

Kleurenweetjes

Het onderzoek ‘Painting en Personality’ van Alschuler en Hattwick gaat in op de expressieve betekenis van kleuren bij jonge kinderen. Het gebruik van rood duidt op een vrije, ongedwongen en natuurlijke reactie bij kleuters. Het kan ook een uitdrukking van agressie zijn als het in heftige strepen over het gehele papier en over andere kleuren heen wordt getrokken.

Groen staat tegenover rood. Het is de complementaire kleur en dit is ook in de expressieve waarde terug te zien. Kinderen die veel groen gebruiken, zijn vaak wat stiller en voorzichtiger.

Dit is ook bij Oranje te zien. Oranje wordt vaak gebruikt door verlegen kinderen. Het is een verzachting van de kleur rood.

Blauw blijkt erop te duiden dat de kleuter zich aan het ontwikkelen is van een emotioneel en impulsief gedrag naar een meer beheerst gedrag. Het gebruik van blauw heeft een verband met de neiging om ‘groot’ te worden.

Hier tegenover staat geel. Geel is vaak een weerspiegeling van aanhankelijk gedrag. Kinderen die veel geel gebruiken, zoeken bescherming of aandacht van volwassenen. Als een kind een broertje of zusje krijgt, zie je dat er veel meer geel dan blauw gebruikt wordt. Dit laat zien dat het kind aandacht van de ouders zoekt.

Het gebruik van bruin valt het meeste op bij kinderen die de behoefte hebben aan smerigheid. Dit is ook vaak te zien met een afwisseling van blauw. Blauw staat meer voor het nette en beheerste. Het afwisselen van bruin en blauw is vaak een schommeling van het vuile uit de kindertijd en de wil tot netheid.

Zwart wordt vaak gebruikt als het kind angsten heeft. De kleur wordt dan gebruikt om de tekening op te vullen en niet als een vormgevingsmiddel (5).

*De onderzoekers leggen er de nadruk op dat deze waarnemingen van kleurenexpressies bij kinderen geen aanleiding mogen zijn tot generaliseren. Ze kunnen alleen een bevestiging vormen bij andere waarnemingen uit het kleuterleven. Daarnaast is het karakter van jonge kinderen nog niet zo goed gedifferentieerd. Volwassenen kunnen makkelijker onderscheidingen maken tussen gevoelens die op elkaar lijken dan kinderen.

We hebben nu de gevoelsbetekenis van verschillende kleuren besproken. Er is nu nog de vraag waarom bepaalde kleuren een gevoel opwekken en waarom we die kleuren vervolgens in onze tekeningen gebruiken.

Iedereen neemt de wereld vanuit zijn eigen zintuigen waar. Een waarneming heeft niet voor iedereen dezelfde betekenis. Je kan een kleur nooit helemaal neutraal bekijken. Er zijn altijd innerlijke en uiterlijke gebeurtenissen die jou een bepaalde mening over die kleur geven. Het gevoel kan de waarneming van een kleur beïnvloeden. Bovendien hebben gevoelens invloed op de manier van handelen. Een gevoel is een van de drijfveren die leidt tot een handeling.

Het gevoel beïnvloed dus de waarneming van een kleur en de handeling die iemand maakt. Volgens Ludwig Klages komen de gevoelswerking van kleuren en het gebruik van deze kleuren dan dicht bij elkaar te liggen. Het gevoel beïnvloed de waarneming, daarom heb je bij bepaalde kleuren een bepaald gevoel. Daarnaast is het gevoel een drijfveer tot handelen. Ludwig klages vindt het dan logisch dat je kleuren gebruikt die aansluiten bij het gevoel dat je op dat moment hebt (6).

(1) Altera Jan, Tekenen als expressievak, Noordhoff, 1953, expressie door middel van kleuren, blz 107

(2) Alschuler R. H. and Hattwick L.W.B., Painting and Personality,Chidago, 1947

(3) Luquet, G. H., Le Dessin Enfantin, Paris, 1927

(4) Altera Jan, Tekenen als expressievak, Noordhoff, 1953, expressie door middel van kleuren, blz 107

(5) Alschuler R. H. and Hattwick, L. W. B., Painting and Personality, Chicago, 1947

(6) Klages L., Die Grundlagen der Wissenschaft vom Ausdruck, 1936

---