De krabbelfase

De vroege krabbelfase

Waarom begint een kind met tekenen?

De vroege krabbelfase vindt plaats als het kind 1 tot 2 jaar oud is. In de vroege krabbelfase heeft het kind nog geen besef van het verband tussen de bewegingen die hij maakt en het ontstaan van de vormen op het papier.

Het kind begint meestal spontaan met het krassen of omdat hij een volwassenen ziet schrijven of tekenen. Het kind probeert de volwassenen dan te imiteren Het krassen is niet alleen een vorm van imitatie, maar ook een plezierige bezigheid waar een kind volledig in op kan gaan. Tekenen is voor het kind vaak nog een vorm van motorische expressie, omdat het kind nog geen duidelijke voorstelling heeft van hoe de tekening eruit moet gaan zien. Een andere reden waarom een kind begint met tekenen is, omdat hij zijn prestatiegenoegen wil uiten: het kind wil graag laten zien wat het allemaal kan.

Hoe tekent een kind in de vroege krabbelfase?

Vaak worden de krassen die de kinderen maken niet binnen de vorm van het papier gehouden. De eerste krabbels die een kind maakt zijn hoofdzakelijk vormeloos en niet georganiseerd. Meestal maken kinderen die zich in de vroege krabbelfase bevinden gebruik van lijnen en cirkels die kriskras door elkaar heen lopen. Als het kind gevraagd wordt wat de tekening voor moet stellen, heeft het kind hier meestal geen antwoord op. Dit komt doordat het kind vooraf niet het doel had om iets te creëren. 

Wat is het doel van een kind met het maken van tekeningen?

Voor het kind is het vooral een oefening van de motoriek. Ook oefent het kind zo de hand-oog-coördinatie. Het kind heeft niet als doel om iets te creëren, maar heeft vooral plezier in het maken van de tekening. Na afloop is het kind dan ook vaak verrast over het resultaat.

De voornaamste functie van krassen is het leren van de basisvormen voor de latere expressie. Zo ontwikkelt het kind al snel een voorkeur voor bepaalde vormen en kleuren. Deze zullen dan herhaald worden. Uiteindelijk worden ze onthouden en tot complexere vormen gevormd.

Welke verklaring kan er worden gegeven?

Ada Abraham (1) geeft mogelijke interpretaties van de krabbels die kinderen maken. Zo is er sprake van een typische ontwikkeling, waarin spiralen de voorkeur genieten. Dit zijn vaak ronde vormen die in een onafgebroken beweging gemaakt zijn. Volgens Abraham symboliseert de spiraal het constante heen-en-weer van het opnemen en verwerken. De onafgebroken lijn symboliseert het ‘ik’ die nog niet is afgelijnd van zijn omgeving.

Ook kan er sprake zijn van verbrokkelde vormen. Deze kunnen verwijzen naar een problematische ontwikkeling. De onderbroken vormen worden beschouwd als een signaal van een onbevredigd verlangen naar verbondenheid. Ook is het van belang of het kind gebruik maakt van de volledige oppervlakte van het papier of slechts een klein hoekje in gebruik neemt. De mate waarin een kind gebruik maakt van het papier staat symbool voor hoe het kind zichzelf ervaart (2).

Drukverschillen tijdens het tekenen kunnen duiden op een krachtig of juist zwak driftsysteem. Veel druk kan wijzen op een agressieve persoonlijkheid. Ook hoekige vormen kunnen wijzen op een agressieve persoonlijkheid of aanwezigheid van agressie (3).

De late krabbelfase

De late krabbelfase vindt plaats als het kind tussen 2 en 3 jaar oud is. De late krabbelfase is een fase waarin verfijning van de vroege krabbelfase plaatsvindt. In de vroege krabbelfase heeft het kind oefening gehad met het omgaan met een potloot of een stift. Het kind heeft de tijd gehad om te kunnen ervaren hoe de krassen gevormd worden door de beweging die zij maken.

Hoe tekent een kind in de late krabbelfase?

Wat een belangrijke rol speelt bij het ontstaan van vormen in de krabbelfase, is dat het kind tekent vanuit zijn schouders. Doordat het kind vanuit zijn schouders tekent, maakt het kind gebruik van zijn hele arm tijdens het tekenen en ontstaan er krassen op het papier. De krassen zijn vaak in een bepaald ritme op papier gezet.

Ook ontwikkelen kinderen in de krabbelfase een hele collectie aan basisvormen. Deze vormen zijn vaak meer gebalanceerde vormen dan de krabbels die voorheen getekend werden. De collectie bevat vormen als kruisen, cirkels, vierkanten, driehoeken en stippen. Het kind tekent er niet meer ongecontroleerd op los, maar maakt meer gecontroleerde bewegingen. Dit komt doordat de fijne motoriek van het kind zich steeds verder ontwikkeld. De gebalanceerde vormen staan vaak symbool voor de zoektocht naar evenwicht van het kind.

Wat is het doel van een kind met het maken van tekeningen?

In de late krabbelfase beginnen kinderen vaak met het benoemen van hun tekeningen. De kinderen kondigen niet van te voren aan wat zij gaan tekenen, maar benoemen hun tekening pas achteraf. De vormen die getekend worden, zijn echter nog niet altijd herkenbaar.

Naarmate het kind ouder wordt, worden de basisvormen aan andere basisvormen gekoppeld tot er complexere vormen ontstaan. Het kind begint in de vormen ook te koppelen aan wat hij waarneemt in zijn omgeving. Het kind zal dan ook proberen deze waarnemingen op papier vast te leggen. Uiteindelijk zal het kind zijn vormen af gaan sluiten, dit staat symbool voor de afgrenzing tussen het kind en zijn omgeving. De complexere vormen die ontstaan zijn vaak het begin van het van de mensfiguurtjes (4).

Overige hoofdstukken:
De herkenbaarheidfase
De schematiseringfase
De realistische fase

---

(1) Abraham, A. (1979), Lévolution du dessin du personnage humain de deux à six ans. Bulletin de Psychologie, 32, 323.

(2) Zie ‘Wat zegt de bladspiegel?’

(3) Kindertekeningen in ontwikkelingspsychologisch en diagnostisch perspectief, Simone Meykens en Gaston Cluckers, blz 14 t/m 17

(4) Kindertekeningen in ontwikkelingspsychologisch en diagnostisch perspectief, Simone Meykens en Gaston Cluckers, blz 17 t/m 19